Jerzy Kossak (1886 Kraków - 1955 tamże), Odwrót spod płonącej Moskwy, 1925 r.

olej, płótno, 96,5 × 141 cm
sygn. i dat. p. d.: „Jerzy Kossak 1925”

Pochodzenie:
– Kolekcja rodzinna od kilkudziesięciu lat (zakup w latach 60-tych XX wieku, w krakowskiej galerii)

„Ruszając 24 czerwca 1812 roku na podbój Rosji Napoleon Bonaparte zgromadził pod swoimi rozkazami ponad pół miliona żołnierzy. Ale wojna od początku nie szła po myśli cesarza. Gdy wreszcie po niemal trzech miesiącach niedobitki Wielkiej Armii wkroczyły do Moskwy Francuzi liczyli, że uda im się tam przetrwać nadchodzącą zimę. (Tomasz Bohun, Wielka historia, Odwrót Napoleona Bonaparte spod Moskwy, źródło: https:// wielkahistoria.pl/odwrot-napoleona-bonaparte-spod-moskwyto- stalo-sie-gdy-zaczelo-brakowac-zywnosci/). „Wkroczenie do opustoszałej Moskwy nie miało dla wojsk napoleońskich żadnego znaczenia strategicznego. Po kilku godzinach od zajęcia miasta wybuchła w nim seria pożarów, które zniszczyły większość drewnianej zabudowy. Francuzi oskarżali o pożar Moskwy rosyjskich podpalaczy inspirowanych przez gubernatora miasta hrabiego Fiodora Rostopczyna. Pomimo pożarów, wojska napoleońskie przebywały w rosyjskiej stolicy ponad miesiąc. Pobyt w Moskwie przyczynił się do spadku dyscypliny w szeregach Wielkiej Armii. „Widok bogactw, stających się pastwą płomieni, rozbudził do szaleństwa chciwość w wynędzniałych szeregach. Zaczął się rabunek miasta (...). Brano, co pod rękę wpadło: przede wszystkiem napoje i jadło, ale później i kosztowności i futra bezcenne i tkaniny wschodnie i stroje, nieraz pamiętające przeszłość najodleglejszą i roztruchane złote i kielichy cerkiewne i świeczniki i krucyfiksy; objuczano tornistry żołnierskie nawet sukniami kobiecemi, aby je kiedyś Paryżankom przynieść w podarku, nawet ornatami kapłańskiemi...” – pisał Kukiel. 18 października, w związku z biernością Rosjan, a także z powodu pogarszającej się pogody Napoleon zarządził odwrót Wielkiej Armii”. Wielka Armia, choć mocno nadwyrężona podczas dotychczasowej kampanii, wciąż stanowiła siłę, z którą niezaprawieni w boju Rosjanie musieli się liczyć. Z Moskwy wyruszyło 90 000 żołnierzy i 50 000. maruderów. (Waldemar Kowalski , PAP, 200 lat temu Wielka Armia Napoleona rozpoczęła odwrót z Moskwy, źródło: https:// dzieje.pl/aktualnosci/200-lat-temu-wielka-armia-napoleonarozpoczela- odwrot-z-moskwy

Jerzy Kossak od najmłodszych lat pasjonował się tematyką napoleońską. To była jego wielka pasja, która całkowicie pochłaniała go już we wczesnym okresie. Jak żartował ojciec Wojciech: „Coco (Jerzy) niech się nie spuszcza zanadto na protekcje napoleońskiej kawalerii i niech się w kupę bierze przed maturą”. (W.Kossak, Listy do żony i przyjaciół (1883-1942), oprac. Kaz.Olszański, Kraków 1985, t. I, s.809). Miłość do Napoleona była w sercu Jerzego przez wiele wiele lat. Nawet po latach ojciec żartobliwie komentował twórczość Jerzego „który tematykę swoich prac wypełniał wciąż scenami z Napoleonem, czyli malował tzw. „Napcie”. Pytał „co tam Coco ładnego popełnia i jakie zmartwienia Napoleonowi wymyśla?” (K. Olszański, Jerzy Kossak, Ossolineum 1982, s. 20). Ta pasja rozwijała się równolegle do talentu malarskiego artysty. W latach 20. i 30. powstały najlepsze prace z tego cyklu, wielkoformatowe, oryginalne, samodzielnie skomponowane wg własnych pomysłów. To wówczas Wojciech koniecznie chciał ściągnąć Jerzego z Krakowa do Stanów Zjednoczonych. W 1928 roku pisał: „Coco by tu mógł sobie wyrobić doskonałe stanowisko. Jest słabszych malarzy koni dużo, ale żadnej z nich nie ma talentu jako Coco, żaden nie czuje ruchu, gdyby poznał ich szyk, ich psy i ich pejzaże z nazwiskiem znanym już w całych Stanach (…) Wspominał, iż w Stanach „zabawna jest tutaj popularność od Dżery Kossaka, a jeden z tutejszych Polaków ma cudowny obraz z Napoleonem”. (Ibidem s.21–22). W prezentowanym obrazie Kossak namalował Napoleona siedzącego w saniach, otoczonego przez polskich żołnierzy 1 Pułku Szwoleżerów- -Lansjerów Gwardii Cesarskiej, którzy wyprowadzili cesarza z płonącego miasta. W tle widać Moskwę i płonący Kreml. Nieco inna późniejsza wersja z 1929 roku: „Odwrót spod płonącej Moskwy” znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie (il.1, olej, płótno, 99 x 145 cm, źródło: K.Olszański, Jerzy Kossak, Ossolineum 1992, poz.51).